Një Sistem Informativ i Integruar i Bujqësisë (IAIS) i përshtatur me kërkesat e BE-së duhet të ketë disa elementë thelbësorë, si më poshtë:
Statistikat Bujqësore
Në BE, statistikat e krahasueshme bujqësore nga të gjitha shtetet anëtare janë të rëndësishme në përcaktimin e zhvillimit të politikës bujqësore në Bashkimin Evropian. Sot, sistemi evropian i statistikave të bujqësisë (EASS) përmban më shumë se 50 grupe të dhënash që i transmetohen Eurostatit nga Institucionet Kombëtare të Statistikave.
Sistemi përmban 7 fusha statistikore:
1. Të dhënat strukturore, b. Të dhënat agromonetare, c. Të dhënat e prodhimit bimor, d. Të dhënat e bujqësisë organike, e. Të dhënat e të korrave të përhershme, f. Produktet e kafshëve dhe të dhënat e kafshëve dhe g. Të dhëna agro-mjedisore.
Për më tepër, DG AGRI menaxhon Rrjetin e të Dhënave të Kontabilitetit të Fermave (FADN), një studim që është shumë i lidhur ngushtë me EASS, ndërkohë që nuk është zyrtarisht statistika evropiane. Në vitin 2015, një strategji për statistikat bujqësore për vitin 2020 dhe më tej u hartua (dhe u ra dakord) për të modernizuar këtë fushë të statistikave.
Në Kosovë, Ligji nr. 04/L-036 për statistikat është miratuar nga Kuvendi i Kosovës në tetor 2011. Sipas këtij ligji, Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK) ka përgjegjësinë parësore për të prodhuar statistika zyrtare. Ligji rregullon parimet themelore dhe ofron kornizën ligjore për organizimin, prodhimin dhe publikimin e statistikave zyrtare në Kosovë. Gjithashtu, ky ligj merret me mbledhjen, përpunimin, ruajtjen, privatësinë dhe mbrojtjen e të dhënave zyrtare.
ASK ka shtatë zyra rajonale dhe përfshin Departamentin e Statistikave të Bujqësisë dhe Mjedisit (DAES) i cili mbulon tri fusha të statistikave: (i) bujqësia, (ii) statistikat agromonetare dhe (iii) statistikat mjedisore. Statistikat e bujqësisë mblidhen kryesisht përmes Anketave vjetore të Ekonomive Familjare Bujqësore (AHS) i cili prodhon tregues të ndryshëm për sektorin e bujqësisë si: popullsia bujqësore dhe struktura e saj; zonat bujqësore të përdorura për prodhimin bimor; bagëti dhe produkte blegtorale; pylltaria; përdorimi i plehrave dhe plehut organik; makineri bujqësore; puna në bujqësi; dhe shpenzimet në fermë. Statistikat agromonetare mbulojnë komponentët e mëposhtëm: çmimet dhe indeksin e çmimeve të produkteve bujqësore (mujore); llogaritë ekonomike në bujqësi (vjetore); fuqia punëtore në bujqësi; dhe të ardhurat në sektorin e bujqësisë.
Agjencia e Statistikave të Kosovës ka publikime vjetore për bujqësinë të cilat përfshijnë Llogaritë Ekonomike për Bujqësi, publikim i bazuar në dy anketa të kryera nga ASK-ja, përkatësisht (i) Anketa e Ekonomive Ekonomike Bujqësore dhe (ii) Statistikat e Çmimeve Bujqësore. Një Regjistrim i Bujqësisë është kryer gjithashtu nga ASK në vitin 2014. Sipas nenit. 27 të Ligjit 04/L-036 për statistikat zyrtare të Kosovës, ASK-ja është përgjegjëse për krijimin, ruajtjen dhe mbajtjen e një numri të regjistrave statistikorë që përfshijnë “regjistrin e bizneseve” dhe “regjistrin e njësive bujqësore”.
Statistikat e bujqësisë për nevojat e MBPZHR-së mblidhen nga Departamenti i saj i Analizave Ekonomike dhe Statistikave Bujqësore (DEAAS) i cili është përgjegjës për mbledhjen dhe analizën e të dhënave statistikore dhe ekonomike për sektorin. DEAAS ka dy divizione, përkatësisht:
(i) Divizioni i Analizës Ekonomike, i ngarkuar, ndër të tjera, me analizat sektoriale për sektorin agro-rural dhe analizat e tregut dhe tregtisë, dhe
(ii) Divizioni i Statistikave Bujqësore, i ngarkuar me bazën e të dhënave statistikore për sektorin e bujqësisë, menaxhimin e bazës së të dhënave dhe përgatitjen e raporteve mbi tregtinë, rishikimin/analizën e të dhënave statistikore, koordinimin me ASK-në, krijimin dhe mirëmbajtjen e Rrjetit të të Dhënave të Kontabilitetit të Fermave (FADN), Sistemi i Informacionit të Tregut Bujqësor (AMIS) dhe Sistemet e Integruara të Bujqësisë dhe Informacionit (IAIS), si dhe me pjesëmarrje në procesin e përafrimit të legjislacionit dhe praktikave në fushën e statistikave bujqësore. DEAAS harton shabllonet dhe udhëzimet e nevojshme, organizon sesione trajnimi për anketat e FADN për anketuesit, mbledh të dhëna, i kontrollon ato në mënyrë logjike, i përpunon, analizon, përpilon tabela dhe publikon të dhëna. Ai synon zbatimin e saktë të standardeve ndërkombëtare, metodologjisë dhe nomenklaturës së EUROSTAT-it.
DEAAS prodhon çdo vit një raport të quajtur “Raporti i Gjelbër” i cili ofron një pasqyrë të plotë të sektorit bujqësor të vendit dhe përdoret për të udhëhequr strategjinë dhe politikat e zhvillimit për këtë sektor. Që nga viti 2016, ky departament publikon çdo vit edhe “Katalogun Ekonomik për Produktet Bujqësore”, katalog i cili ofron një pasqyrë të kostove për kultivimin e disa produkteve bujqësore dhe gjithashtu paraqet çmimin e rentabilitetit dhe tregues të tjerë të rëndësishëm për performancën e biznesit bujqësor. Të dhënat e përdorura në këtë katalog janë marrë drejtpërdrejt nga fermerët individualë ose grupet e fermerëve, si dhe nga Agjencia e Statistikave të Kosovës, Sistemi ekzistues Informativ i Tregut dhe nga ekspertët.
MBPZHR gjithashtu çdo vit i ofron Komisionit Evropian (DG AGRI) të dhëna për importet dhe eksportet e produkteve bujqësore nga, përkatësisht në Bashkimin Evropian.
Sfidat kryesore në lidhje me statistikat bujqësore janë disponueshmëria dhe besueshmëria e të dhënave. Mospërputhjet vazhdojnë të ekzistojnë ndërmjet shifrave të EUROSTAT-it dhe ASK-së për tregtinë bujqësore BE-Kosovë. Statistikat janë thelbësore për marrjen e vendimeve të bazuara në dëshmi, dhe mungesa e statistikave të besueshme në Kosovë duhet të adresohet si prioritet.
Të gjitha çështjet e përmendura në lidhje me Statistikat Bujqësore të Kosovës pritet të adresohen dhe zgjidhen sipas kësaj kontrate.
Rrjeti i të dhënave të kontabilitetit të fermave (FADN)
Rrjeti i të dhënave të kontabilitetit të fermave (FADN) është një sistem evropian i anketave të mostrës që kryhen çdo vit për të mbledhur të dhëna kontabël nga fermat, me qëllim të monitorimit të të ardhurave dhe aktiviteteve të biznesit të ekonomive bujqësore të BE-së. FADN është një burim i rëndësishëm informativ për të kuptuar ndikimin e masave të marra në kuadër të Politikës së Përbashkët Bujqësore në lloje të ndryshme të ekonomive bujqësore. I nxjerrë nga anketat kombëtare, FADN është burimi i vetëm i të dhënave mikroekonomike të bazuara në parimet e harmonizuara të kontabilitetit. Pas vërtetimit të tyre, të dhënat e grumbulluara çdo vit vihen në dispozicion në bazën e të dhënave publike online dhe analizat dhe raportet e bazuara në të dhënat e FADN publikohen në faqen e internetit të FADN.
Në Kosovë, institucioni përgjegjës për mbledhjen, përpunimin, analizimin dhe publikimin e FADN-së është MBPZHR, përkatësisht Divizioni i Statistikave Bujqësore i Departamentit të saj të Analizave Ekonomike dhe Statistikave Bujqësore (DEAAS).
FADN është themeluar në Kosovë në vitin 2004 si pilot projekt i cili përfshinte 50 ferma. FADN i Kosovës është zhvilluar gradualisht, mostra e FADN tani përfshin 1250 ferma. Të dhënat e FADN-së mblidhen nga fermat private të cilat nuk janë të detyruara të kenë kontabilitet në vend. Udhëzimi Administrativ nr. 06/2011 përcakton kriteret për përfshirjen e fermave në sistemin e kontabilitetit të fermave, për krijimin e rrjetit të mbledhjes së të dhënave, kontabilitetit familjar bujqësor dhe për identifikimin e të ardhurave vjetore.
Madhësia mesatare e vogël e fermave në Kosovë, fermerët e shumtë të mbijetuar dhe pjesa e madhe joformale e sektorit të bujqësisë e komplikojnë mbledhjen e të dhënave për Rrjetin e të Dhënave të Kontabilitetit të Fermave. MBPZHR po punon për përmirësimin dhe harmonizimin e sistemit FADN me standardet e BE-së.
Plani Kombëtar për Zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit (Mars 2016) parashikon masat afatmesme të mëposhtme për sektorin e bujqësisë:
• Të nxjerrë akte nënligjore për zbatimin e Ligjit për FADN; dhe
• Të krijohet një Sistem Informacioni i Integruar Bujqësor (IAIS) që ofron module të sistemit të kontrollit të zhvilluar mirë, modulin e integruar të të drejtave të menaxhimit dhe modulin e kontabilitetit, si dhe lidhjen e tyre me njëri-tjetrin.
Të gjitha çështjet e përmendura në lidhje me FADN-në e Kosovës pritet të adresohen dhe zgjidhen sipas kësaj kontrate.
Sistemi i Informacionit të Tregut Bujqësor (AMIS)
Komisioni Evropian monitoron nga afër situatën e çmimeve dhe zhvillimet e tregjeve për mallrat bujqësore dhe ushqimore dhe publikon raporte të ndryshme gjatë gjithë vitit. Ndër të tjera, DG AGRI publikon një përmbledhje mujore të të dhënave të çmimeve të mallrave për produktet bujqësore më përfaqësuese dhe çmimet e ushqimeve të konsumit, në nivel BE dhe botëror, me qëllim që të japë një tregues mbi zhvillimet më të fundit të çmimeve. Gjithashtu, DG AGRI publikon çmimet mujore të produkteve bujqësore të BE-së në formatin Excel, për produktet më përfaqësuese, siç njoftohen nga Shtetet Anëtare. Analiza specifike mbi evolucionin e tregjeve bujqësore botërore dhe të BE-së përgatiten çdo vit dhe publikohen në formën e Përmbledhjeve të Tregjeve Bujqësore.
Sa i përket Sistemit Informativ të Tregut të Kosovës, Ligji i Kosovës nr. 03/L-098 për bujqësinë dhe zhvillimin rural dhe Ligji 04/L-090 i cili e ndryshon parasheh “ndërtimin dhe zbatimin e sistemit informativ të tregut”, si dhe “krijimin dhe mirëmbajtjen e bazës së nevojshme të të dhënave” në kuadër të Agjencisë për Zhvillimin e Bujqësisë (AZHB). ). Ata gjithashtu përmendin se “Sistemi informativ për çmimet e tregut konsiston në mbledhjen, aplikimin dhe publikimin e të dhënave për çmimet e produkteve bujqësore dhe ushqimore”, “Ministria do të përcaktojë tregun përfaqësues për produktet bujqësore dhe ushqimore, persona fizikë apo juridikë. subjektet që do të japin të dhënat aktuale duke përcaktuar llojin, vëllimin dhe kohën e mbledhjes së të dhënave“, dhe se “sistemi i informacionit për çmimet e tregut është krijuar dhe përcaktuar nga Ministria me akt nënligjor”. Në lidhje me informacionin nga bazat e tjera të të dhënave, përmendet se “Ministria mund të përdorë edhe baza të tjera të të dhënave të mbajtura nga institucionet, agjencitë publike dhe autoritetet e tjera të autorizuara” dhe se “Ministria merr të dhëna nga institucionet e tjera si harta, foto dhe dixhitale. orto-foto sipas procedurave të përcaktuara me ligj” por procedurat e referuara nuk janë të qarta.
Të gjitha çështjet e përmendura në lidhje me MIS-in e Kosovës pritet të adresohen dhe zgjidhen sipas kësaj kontrate.
Sistemi i Integruar i Administrimit dhe Kontrollit (IACS)
IACS është sistemi më i rëndësishëm për menaxhimin dhe kontrollin e pagesave për fermerët e bëra nga Shtetet Anëtare në zbatim të Politikës së Përbashkët Bujqësore. Ai siguron një bazë uniforme për kontrolle dhe, ndër të tjera, mbulon kontrollet administrative dhe në vend të aplikacioneve dhe sistemin e TI-së që mbështet administratën kombëtare në kryerjen e funksioneve të tyre. Në aspektin fizik, IACS përbëhet nga:
- një numër bazash të dhënash të kompjuterizuara dhe të ndërlidhura, në veçanti (i) një sistem për identifikimin e të gjitha parcelave bujqësore në Shtetet Anëtare i quajtur Sistemi i Identifikimit të Parcelave të Tokës (LPIS); (ii) një sistem për identifikimin unik të fermerëve, i ashtuquajturi regjistër i fermerëve; (iii) një bazë të dhënash të kompjuterizuar për kafshët në Shtetet Anëtare ku zbatohen skemat e ndihmës me bazë kafshët; dhe (iv) një sistem për identifikimin e të drejtave të pagesave në Shtetet Anëtare që aplikojnë Skemën e Pagesave Bazë, dhe
- Sistemet e TI-së që lehtësojnë mbarëvajtjen e hapave të IACS, për paraqitjen/marrjen e aplikacioneve për ndihmë dhe për të mundësuar administratën kombëtare të kryejë kontrolle dhe kontrolle të kryqëzuara të të dhënave të marra nga fermeri përmes aplikimit të tij/saj për ndihmë.
Neni 12 i Ligjit të Kosovës 04/L-090 i cili ndryshon Ligjin nr. 03/L-098 për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural, ndër të tjera, thekson se Agjencia për Zhvillimin e Bujqësisë është përgjegjëse për zbatimin e politikave të bujqësisë dhe zhvillimit rural dhe për ndërtimin dhe funksionimin e IACS.
Kosova ka aktualisht të ashtuquajturin “Sistemi i Thjeshtuar i Integruar i Administrimit dhe Kontrollit” (SIACS) i cili është zhvilluar mjaft mirë dhe është krijuar dhe përmirësuar me mbështetjen e BE-së. Sistemi quhet “i thjeshtuar” sepse nuk përfshin atributet e kërkuara për adresimin e Përputhshmërisë së Ndërthurur (d.m.th. Kërkesat Statutore të Menaxhimit, Kushtet e Mira Bujqësore dhe Mjedisore) dhe kërkesat/kushtet agro-mjedisore që do të merren parasysh në programet e zhvillimit rural.
Ligji i Kosovës nr. 03/L-098 për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural dhe Ligji 04/L-09 përmend një numër të nëntë regjistrave/bazave të të dhënave që do të themelohen nga MBPZHR, përkatësisht: (i) regjistrin e fermave; (ii) një regjistër të prodhuesve dhe përpunuesve të produkteve bujqësore dhe ushqimore; (iii) një regjistër për përdorimin e tokës bujqësore; (iv) një regjistër të kafshëve; (v) një regjistër të tregtarëve të produkteve bujqësore dhe të inputeve bujqësore; (vi) një regjistër për zonat më pak të zhvilluara; (vii) regjistrin e përfituesve; (viii) Regjistri SLPIS; dhe (ix) regjistrohet për zonat më pak të favorizuara. Ligji po ashtu përmend se “Ministria me akt nënligjor do të përcaktojë afatet dhe mënyrat për mirëmbajtjen, sigurinë dhe procedurat administrative të bazës së të dhënave”. Akt i tillë ende nuk është nxjerrë.
Sistemi aktual i Identifikimit të Parcelave të Tokës (LPIS) i Kosovës i krijuar me mbështetjen e BE-së mundëson digjitalizimin e të gjitha parcelave të kulturave bujqësore të subvencionuara nga ADA për sipërfaqe të digjitalizuar. LPIS është i lidhur edhe me kadastrën e tokës dhe përmes gjeoportalit shfrytëzohen të dhënat për parcelat, ndërsa LPIS-mobile është modul LPIS, i cili përdoret nga inspektorët në terren. Përmes këtij moduli inspektorët shohin të gjitha parcelat që kanë aplikuar për subvencione në mënyrë të digjitalizuar. Gjithashtu, ky modul është i lidhur me GPS. Përmes SIPP-së, në vitin 2014 është bërë aplikimi i sistemit për 27 kultura bujqësore dhe tani MBPZHR posedon orto-foto të vjetruara.
Regjistri i Fermerëve është një nga komponentët e sistemit të Integruar të Administrimit dhe Kontrollit (IACS). Me mbështetjen e BE-së u krijua një regjistër elektronik plotësisht funksional i fermerëve. Stafi nga MBPZHR, Agjencia e Statistikave të Kosovës dhe komunat janë trajnuar për të operuar SKNK. Regjistri i fermerëve paraqet një mjet shumë të rëndësishëm për administrimin e pagesave, kontrollet dhe monitorimin e përgjithshëm të situatës në sektorin e bujqësisë. Për herë të parë në Kosovë, mbledhja e të dhënave për Regjistrin e fermave filloi në vitin 2011 gjatë fushatës për skemën e pagesave 2011-2012. Përgjegjësia në lidhje me regjistrimin e fermerëve mbahet nga Agjencia e Pagesave/Agjencia e Zhvillimit të Bujqësisë. Megjithatë, detyra e pranimit të aplikacioneve të fermerëve për regjistrim dhe futjes së të dhënave në sistem u delegohet zyrtarëve të bujqësisë në 38 komunat e Kosovës.
Regjistri ekzistues i fermave në Kosovë është i integruar me Sistemin e thjeshtuar të Identifikimit të Parcelave të Tokës (sLPIS) dhe ofron menaxhimin e përdoruesve për më vonë. Koordinatat e secilës fermë të regjistruar shfaqen brenda sLPIS në krye të shtresës së rasterit ortofoto. Anasjelltas, sLPIS mund të përdoret për të gjetur koordinatat e çdo lokacioni fermeri (rezidencë ose fermë). Regjistri i fermave shfaq informacion përmbledhës për fermerin, informacione të marra nga burime të ndryshme të të dhënave administrative që përfshijnë: numrin e parcelave kadastrale të vreshtave, numrin e parcelave dhe llojin e kulturave të kërkuara për subvencione, numrin dhe llojin e kafshëve të kërkuara për subvencione, etj. Regjistri i fermave u zhvillua duke përdorur ekspertizën lokale të programimit dhe teknologjitë me burim të hapur. Ai ruan të gjitha të dhënat dhe informacionet e parapara në Udhëzimin Administrativ të MBPZHR nr. 7/2011, si dhe informacionin statistikor për fermerët dhe fermat.
